10 yıl önce Amerika’da kültüre alınmaya başlanmıştır. Karadeniz Bölgesinin özellikle doğru kesimindeki yağışlı iklim ve doğal asitli topraklar bu bitkinin yetişmesi için idealdir. Günümüzde yetiştiriciliği yapılan maviyemiş çeşitleri doğadaki yabani tiplerine göre çok daha fazla verimli, çok daha iri, daha sulu ve daha tatlı meyve verirken hastalık ve zararlılara da daha dayanıklıdırlar. Asitli ve organik maddece zengin toprakların bitkisi olan maviyemiş genel olarak yabanisinin yani likapanın bulunduğu yerlerde, orman gülü (komar), defne, çam, kızılağaç, kayın, gürgen veya beyaz sedirin karışık olarak yetiştiği nispeten meyilli alanlarda yetişebilir.
TÜRKİYE’DE NERELERDE YETİŞTİRİLİYOR?
Rize’de likapa, yer likapası, dal likapası, kaskanaka, çela, ançela; Tarabzon’da ligarba, likarba, lifor, lifos; Artvin’de motsvi, morsvi, merhauk; Ordu ve Giresun’da çalı çileği, çakıl çileği, çakal çileği; Ardahan’da göğen hatta çay üzümü, çoban üzümü veya ayı üzümü olarak tanınan yabani tipleri Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Gümüşhane, Samsun, Sinop, Kastamonu, Zonguldak, Bolu, Bartın, Düzce, Kocaeli, Sakarya, İstanbul, Kırklareli, Bursa, Balıkesir ve Ardahan illerindeki çok özel ve sınırlı alanlarda yetişmekte olduğu bilinmektedir. Dünyada ‘blueberry’ olarak tanınan ve kültürü yapılan bu meyve türüne mavi renginden dolayı ‘maviyemiş’ denilmektedir.
Karadeniz Bölgesi’deki doğal asitli topraklarda mükemmel performans gösteren ve kaliteli ürün veren maviyemiş bahçe miktarımız 500 dekarı aşmıştır. Dünya maviyemiş üretimi 266 bin ton olup Amerika, Kanada, ve Polonya üretimde ilk üç sırada gelmektedir. Türkiye’deki üretim ise 30 ton civarında olup gelecek 10 yıl içinde 2000 tona çıkarılmasını hedeflemekteyiz. Maviyemiş meyveleri taze olarak, meyve suyu, yoğurt ve süt ile beraber, kuru meyve olarak, puding, meyveli kek veya ekmeklerde, dövülerek çöreklerde ve toz haline getirilen kuru meyveleri şeker hastaları tarafından tatlandırıcı olarak kullanılmaktadır.
Taze meyveleri meyve salatalarında, reçel, marmelat, jel ve konserve şeklinde değerlendirilebilirken, şarap , likör , sos hatta kozmetik sanayisinde de işlenebilmektedir. Maviyemişin meyveleri, çiçekleri, kökleri ve yaprakları ilaç hammaddesi olarak kullanılabilmekte, bitkisinden sap (kulp) yapılmakta, yapraklarından ve meyvelerinden çay üretilebilmektedir. (Şekil 1)
SAĞLIK BAKIMINDAN ÇOK FAYDALIDIR
Besleyici olan mayivemiş vitaminlerce de zengindir. (Çizelge1) Sağlık bakımından da çok yararlı olan maviyemişin kuru yaprak ve meyvelerinden yapılan çay ishali önlerken kadınların özel günlerini düzene sokar, meyvesi bağırsakları düzenler hatta idrar yolu enfeksiyonlarına karşı antibiyotik etkisi vardır. Antioksidant içiriği en yüksek olan kültür meyvesidir. Kan şekerini düşürür, taze olarak tüketildiğinde kanı temizler ve insanda iş verimliliğini artırır. Mükemmel bir tadı vardır ve son derece besleyicidir ancak kalori değeri ve sodyum içeriği düşüktür. Kolesterolü ve kan şekerini düşürür, kalp krizi riskini azaltır, gece görüş kabileyetinin artmasını sağlarken gözlerdeki kamaşma, gece körlüğü ve göz yorgunluklarını giderir.
Damarların elastikliğini ve gözlerin geçirgenliğini artırır. 1.5 bardak maviyemiş meyvesi 9 porsiyon meyveye eşdeğer özellik taşımaktadır. Yaşlanma ve yaşlılıktaki hafıza kayıplarını önleyen maviyemiş insan sağlığı için mucize meyve olarak adlandırılmaktadır. A ve C vitaminlerince zengindir. 100 g. Taze meyvede 7-20 mg arasında C vitamini vardır. Bir bardak taze maviyemiş 145 gram gelmektedir ve içeriği Çizelge 1’de verilmiştir.
FAYDALARI VE KULLANIM ALANLARI
Yapılan araştırmalarda bir bardak Maviyemiş-Likapa meyvesinin 145 gram geldiği ve 21 gram Karbonhidrat, 1 gram Protein, 0,5 gram yağ, 19 miligram C-VİTAMİNİ, ve 85 KALORİ içerdiği belirtilmektedir. Ayrıca, 100 gram yenilebilir Maviyemiş-Likapanin %83’ünü su, %0.7’ sini protein, %0.5‘ ini yağ, %15’ ini karbonhidrat, %1.5‘ini lif oluşturduğu ve 62 kalori taşıdığı saptanmıştır. Mineral ve vitaminlerce zengin olan Maviyemiş-Likapa sodyum içermezken potasyum ve C vitamini içeriği son derece yüksektir.
Kullanım alanları:
Taze meyve olarak
Meyve suyu sanayisinde (tek başına veya diğer meyve suları ile kokteyl yapılarak)
İlaç sanayisinde (kuru meyvesi, çiçekleri, kökleri ve yaprakları)
Süt ve süt ürünleri teknolojisinde (mavi yemişli dondurma, mavi yemişli süt)
Kuru meyve teknolojisinde
Meyveli ekmek, çörek, kek, puding ve pastalarda
Baharat sanayisinde
Meyve salatalarında
Reçel, marmelat ve konserve sanayisinde
Çay (kuru yaprağı ve kuru meyvesi)
Diyet menülerinde
Şarap ve çeşitli alkollü içecek yapımında
Bitkisi kulp (sap) yapımında kullanılmaktadır.
Maviyemiş-Likapa yapraklarından çay yapılırken, kökleri, meyveleri, çiçekleri ve yine yaprakları ilaç sanayisinde değerlendirilebilmektedir. Kurutulan meyveleri öğütülerek şeker hastaları için tatlandırıcı olarak kullanılabilmektedir. Sağlık açısından pek çok yararı olan meyveleri antioksidan madde içeriği en yüksek olan bahçe bitkisidir. Taze meyve olarak veya tatlılarda kullanılan meyveleri şoklanarak veya konserve yapılarak da depolanabilir. Ayrıca, sakkaroz içeriği %3 iken invert şekerler bakımından yani glikoz (%48) ve fruktoz (% 49) içeriği son derece yüksektir. Bundan dolayı kan şekerini düşürücü özelliği bulunduğundan ve kurutularak toz haline getirilen Maviyemiş-Likapa şeker hastaları için tatlandırıcı olarak kullanılabilmektedir.
Tıbbi bitki olarak değerlendirilen bazı Vaccinium (likapa) türlerinin anavatanı Doğu Karadeniz Bölgemizdir. Bu bölgede yüzyıllardır yerel halk tarafından bilinen ve aile ihtiyaçları çerçevesinde taze meyve, reçel, marmelat veya meyve suyu olarak kullanılan bazı Vaccinium türlerine ait meyveler son yıllarda doğadan toplanarak pazarlanmaktadır.
Maviyemiş Çoğaltma Metotları:
1. Tohumla çoğaltma
2. Çelikle çoğaltma
a. Kök çelikleriyle çoğaltma
b. Odunsu gövde çelikleriyle çoğaltma
c. Yeşil çeliklerle çoğaltma
3. Kök sürgünleriyle çoğaltma
4. Aşı ile çoğaltma
5. Daldırma ile çoğaltma
a. Tepe daldırması ile çoğaltma
b. Adi daldırma ile çoğaltma
Maviyemiş-Likapa İçin En fazla kullanılan çoğaltma metotları ve açıklamaları:
Tohumla çoğaltma: Islah çalışmalarına yönelik çalışmalarda kullanılmaktadır. Diğer üzümsü meyvelerdeki yöntemle yapılmaktadır. Tam olgunlaşmış meyveden alınan tohumların üzeri 3 mm kalınlığında ince bir kum tabakası ile örtülür. Tohumlar serada 15-25˚С’de 5-8 hafta içerisinde çimlendirilmektedir.